De mensen versus het systeem

Uncertainty Avoidance is één van professor Geert Hofstede’s dimensies om nationale culturen te beschrijven. De index geeft aan hoe mensen in een samenleving proberen om te gaan met angst door onzekerheden te minimaliseren. Mensen in een cultuur met een hoge index zijn vaak meer emotioneel dan mensen in een cultuur met en lage index en zullen proberen om het onbekende in te perken met plannen en regels.

DE VENEZOLAANSE UNCERTAINTY AVOIDANCE

De individuele risiconemer

ik de theorie van uncertainty avoidance probeer re relateren aan mijn observaties van mensen en hun gedrag in verschillende landen, dan ontkom ik niet aan de gedachte dat er onderscheid gemaakt moet worden tussen de samenleving als eenheid en het individu in die samenleving. Op basis van mijn observaties geloof ik dat uncertainty avoidance van een samenleving en die van het individu totaal verschillend kunnen zijn. Tevens komt de vraag op of er een correlatie is tussen het individueel risico nemen en het niveau van uncertainty avoidance van een samenleving.

Mijn observatie is dat in de Verenigde Staten van Amerika, waar ik woon, mensen bereid zijn risico’s te nemen in een land dat een lage uncertainty avoidance index heeft. In Venezuela, een land waar ik gewoond heb en het thuisland is van mijn vrouw, waren mensen bereid om risico te nemen in een land dat een hoge uncertainty avoidance index heeft. Voor de zekerheid, in Nederland, mijn thuisland, denk ik dat de mensen gemiddelde risiconemers zijn in een land dat een gemiddelde uncertainty avoidance index heeft (typisch Nederlands).

Alles kan, alles mag
Laat ik het bij Venezuela houden. Het is lastig. Het is een land dat vanaf de zestiende eeuw bevolkt wordt door emigranten uit Spanje, Italië en Portugal en die zich vandaag de dag met name bevinden in de stedelijke gebieden. Venezuela is ook te vergelijken met Brazilië als het gaat om Afrikaanse invloeden, met name in de kustgebieden. Tenslotte, is er de bevolking die van oorsprong het land bevolkte en zich vandaag de dag met name bevindt in de inlandse gebieden, zoals het Amazone gebied.

Het is wat mij betreft een veilige aanname dat Venezuela zich goed vergelijkt met andere landen in Latijns Amerika en met landen in Latijns Europa (of het Middellandse zeegebied) in termen van uncertainty avoidance. Uiteraard onder de gemeenschappelijke noemer van een hoge index: individuen in deze samenlevingen hebben te maken met significante onzekerheden en als gevolg daarvan proberen leiders van de gemeenschap onzekerheden in te perken door middel van wetten en regels. Het vertrouwen in de overheid, inclusief de uitvoerende organen alsmede financiële instellingen, is erg laag. Het verkrijgen van een officieel document, of het nu gaat om een geboorteakte, een paspoort of het opzetten van een bedrijf, leidt tot een berg aan bureaucratie die moeilijk te beklimmen is. Echter, in veel Latijns Amerikaanse landen zal je mensen horen zeggen: ‘Hier zijn geen wetten. Hier is alles mogelijk’.

Vuur met vuur bestrijden
Een kenmerk van landen met een hoge uncertainty avoidance index, is -op basis van mijn observaties- de neiging om vuur met vuur te bestrijden als zaken niet helemaal gaan zoals gepland. Uiteraard vindt de ondernemer zijn eigen weg over de berg van bureaucratie heen, of wellicht er dwars doorheen en misschien er omheen, terwijl individuen in de uitvoerende en controlerende machten nieuwe wegen vinden om er persoonlijk beter van te worden. Als gevolg daarvan groeit de bureaucratie buiten proporties, doordat er steeds meer wetten en regels worden toegevoegd om individuele en geïnstitutionaliseerde corruptie aan te pakken. Echter, wetgeving gaat vaak niet gepaard met uitvoering, omdat nieuwe wetten nieuwe financiële prikkels hebben veroorzaakt voor de mensen van de uitvoering en controle, zoals bijvoorbeeld de politie. Ironisch dat in Mexico, een land waar ik gewoond heb en van ben gaan houden, ik meerdere malen werd aangehouden door de politie die mij vervolgens het wetboek overhandigde om voor mij een biljet in achter te laten en zo de persoonlijke transactie te vergemakkelijken. Voor de duidelijkheid: ik overtrad de wet niet, volgens mij. Er zijn gewoon teveel creatieve manieren om de wet te interpreteren. En ook voor de duidelijkheid: de meerderheid van de Mexicanen hebben een vreselijke hekel aan corruptie dat hun land zo teistert.

Cultuur beïnvloed door ideologie
In het geval van Venezuela komt er olie bij de mix en als gevolg daarvan is de cocktail meteen explosiever. Ik denk niet dat Venezuela anders is dan andere landen met de eigenschappen van een ‘high uncertainty avoiding society’. Wat Venezuela uniek maakt is dat de overheid een weg is ingeslagen dat initiatief ontmoedigd op basis van ideologie. Waar het eens lastig was om een bedrijf te starten, is het vandaag vrijwel onmogelijk. Tenzij er goede connecties bestaan met de overheid. Dan is alles mogelijk.

Het één en ander leidt, in ieder geval wat mij betreft, tot de observatie dat een nationale cultuur verzameling is van individuen met gemeenschappelijke kenmerken dat vervolgens een overheid voortbrengt dat reageert op die cultuur en vice versa. Met andere woorden, overheidsmedewerkers kunnen van mening zijn dat obstakels nodig zijn om controle te behouden of uit te breiden met als gevolg dat daardoor een nieuwe stimulans is ontstaand voor meer corruptie. Individuen in de samenleving hebben steeds minder keuze dan proberen de regels te omzeilen om hun zaken te laten blijven draaien of, in het geval van Venezuela, simpelweg te overleven.

Het systeem verliest. Uiteindelijk
De afgelopen jaren heb ik strategische plannen gemaakt gerelateerd aan Venezuela en ik ben er altijd van uitgegaan dat individuen en bedrijven bereid zijn om risico’s te nemen in landen waar obstakels hoog zijn. Sterker nog, de resultaten van het bedrijf waarvoor ik destijds werkte waren boven gemiddeld en de strategie bouwde op die realiteit. Zelfs over het obstakel heen van vaste wisselkoersen en prijscontroles maakten individuele Venezolaanse risiconemers juist gebruik van die controles dat bijdroeg aan het resultaat van mijn werkgever. Deze resultaten waren overigens wel gebaseerd op de aanname dat opbrengsten altijd konden terug teruggestuurd naar de thuisbasis. Die aanname moest af en toe wel worden bijgesteld en kan vandaag de dag als fictie bestempeld worden.

Afgezien van de observaties en percepties, de huidige realiteit van Venezuela is dat het land volledig is gepolariseerd en slechts gedefinieerd kan worden aan de hand van voorstanders of tegenstanders van het regime. Venezuela stond altijd bekend om de mensen die een feest konden houden onafhankelijk van de situatie. Bekend om de ruwe Caribisch-Latijns Amerikaanse humor, ongeacht het publiek. Bekend om hechte families, altijd. Voor optimisme dat verder reikt dan de realiteit en de bereidheid om risico’s te nemen. Maar culturen veranderen als gevolg van een opgelegde macht. Mensen veranderen als gevolg van het systeem. Als men wil aannemen dat cultuur slechts tijdelijk kan veranderen, dan leest het Venezolaanse uithangbord: ‘Onze verontschuldigingen. Wij zijn tijdelijk gesloten’.

Dit artikel is geschreven door Peter van der Lende op uitnodiging van Chris Smit van www.culturematters.com. Peter van der Lende is oprichter van vanderlende consulting in Atlanta, Georgia, USA en is gespecialiseerd in ‘international business and market development’.